Ukrayna krizinin tarihçesi

Rusya Devlet Başkanı Putin'in Ukrayna'nın doğusunda bulunan ve tek taraflı bağımsızlıklarını ilan eden Donetsk ve Lugansk cumhuriyetlerini resmen tanımasıyla beraber Ukrayna gündemi farklı noktaya evrildi.

Bu gelişmenin ardından Putin'in bu bölgelere Rus ordusunu "barış gücü" olarak göndermesi de, bölgeyi Ukrayna ordusunun müdahalesine tamamen kapattı.

ABD'nin yaptırım açıklamaları, diğer Batılı ülkelerin ve NATO'nun ise şiddetle kınamaları, bölgede artık bir savaşın olmayacağını gösteriyor.

Yaşanan bu gelişmeleri daha iyi değerlendirebilmek için yaşanan bu gerilimin tarihçesini bilmek gerekiyor. Dilerseniz özetle bu tarihçeyi anlatmaya çalışalım.

1917 Rus devrimiyle Çarlığın yıkılması ve SSCB'nin kurulmasının ardından Ukrayna'nın kendi kaderini tayin hakkı mücadelesi doğrultusunda Ukrayna ulusal hareketi ortaya çıktı ve 23 Haziran 1917'de uluslararası alanda tanınan Ukrayna Halk Cumhuriyeti kuruldu. İkinci Dünya Savaşı'ndan sonra, Ukrayna'nın batı kısmı da Ukrayna Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti ile birleşti ve tüm ülke Sovyetler Birliği'nin bir parçası oldu. 

Ukrayna, Sovyetler Birliği'nin dağılmasının ardından 1991 yılında bağımsızlığını kazandı. Bağımsızlığa müteakip Ukrayna tarafsızlığını ilan etmiştir; 1994 yılında NATO ile bir ortaklık kurarken Rusya ve diğer BDT ülkeleriyle sınırlı bir askeri ortaklık kurdu.

21 Kasım 2004 Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde Batı yanlısı olan Viktor Yuşçenko ile Rus yanlısı olan Viktor Yanukoviç aday oldular. Seçim sonucu olarak Yuşçenko'nun 46.69 oy oranına karşılık Yanukoviç'in 49.42 ile seçimleri kazandığı ilan edildi. Yuşçenko, Donetsk ve Lugansk bölgelerinde seçime hile karıştırıldığını belirterek taraftarlarından Kiev'de gösteri düzenlemesini istedi. Kasım 2004'ten Ocak 2005'e kadar süren, tarihe "Turuncu Devrim" olarak geçen bu protestolar neticesini verdi ve Batı yanlı Viktor Yuşçenko 23 Ocak 2005 tarihinde yemin ederek cumhurbaşkanlığı görevine başladı.

Rusya, bu dönemlerde ekonomisi Batı'nın kapitalist ekonomisine bağımlı olduğu için ABD'nin başını çektiği Batılı ülkelerin bu Turuncu Devrim senaryosuna gerekli cevabı veremedi. Fakat Rusya, 2005 yılında tanıştığı ve 2006 yılında da 3 yıllık kalkınma planına aldığı Milli Ekonomi Modeli ile ekonomik bağımsızlığına kavuşunca, dünya siyasetinde de aktif rol oynamaya başladı. Batı'nın ayak oyunlarıyla, sanal devrimlerle kaybettiği ülkeleri yeniden toparlamanın mücadelesine girişti. Rus yanlısı Yanukoviç, 2010 yılında Batı yanlısı Başbakan Yulya Timoşenko'yu yenerek cumhurbaşkanı seçildi.

2013 yılında, Başkan Viktor Yanukoviç hükümetinin Ukrayna-Avrupa Birliği Ortaklık Anlaşması'nı askıya almaya ve Rusya ile daha yakın ekonomik bağlar kurmaya karar vermesinin ardından, birkaç ay süren ve Yevromaydan olarak bilinen bir gösteri ve protesto dalgası başladı. Daha sonra bu gösteriler ve protestolar artarak devam etti, Yanukoviç'in devrilmesine ve yeni bir hükümetin kurulmasına yol açan 2014 Ukrayna devrimi ile son buldu.

2004 yılındaki Turuncu Devrim'e ekonomik olarak güçsüz olduğu için müdahale edemeyen Rusya, 2014'te son bulan Ukrayna Devrimine kayıtsız kalmadı. 

Kırım, referandum yaparak Rusya'ya bağlanma kararı aldı ve Mart 2014'te Rusya Kırım'ı ilhak etti. Böylece Ukrayna Devrimi, Kırım'ın Rusya'ya bağlanmasıyla son bulmuş oldu.

Kırım'ın Rusya'ya ilhakı, dikkatleri Ukrayna topraklarında bulunan Rus nüfusun ağırlıklı olduğu diğer bölgelere çevirdi. Ukrayna'nın doğusunda Donetsk Halk Cumhuriyeti ve Lugansk Halk Cumhuriyeti adıyla iki bağımsız devlet kuruldu. Batılı ülkeler Kırım'ın ilhakıyla birlikte Rusya'ya karşı bilek güreşini kaybetmişti, bu bölgeleri de kaptırarak yeni bir kayba uğramak istemiyorlardı. İşte bu gelişmeler Nisan 2014'te Donbass Savaşı'nın arka planını oluşturdu.

Ukrayna bir taraftan kendisini garantiye almak için Batılı örgütlere üye olma telaşına düşerken, diğer taraftan Rus yanlı bölgelere askeri operasyonlar düzenlemeye başladı.

1 Ocak 2016'da Ukrayna, Derin ve Kapsamlı Serbest Ticaret Bölgesi içinde yer almak için Avrupa Birliği'ne başvuruda bulundu. NATO üyesi olmak için girişimlerde bulundu. Batılı ülkelerin yoğun bir şekilde askeri yardımları gündeme geldi.

Batılı ülkeler, Ukrayna'yı bugüne kadar Rusya'ya karşı kullanırken elbette ki ekonomik durumundan istifadeyle bunu yaptılar. Ukrayna, Moldova ile birlikte Avrupa'nın en fakir ülkesi ve çok yüksek yoksulluk oranı ve ciddi yolsuzluktan muzdarip... Ancak, geniş verimli tarım arazileri nedeniyle Ukrayna, dünyanın en büyük tahıl üretim merkezlerinden birisi...

Batılı ülkeler, Ukrayna politikasında, direkt Rusya'yla savaş yoluna gitmediler, açıkçası buna cesaret de edemediler. Çünkü ekonomileri de, askeri durumları da Rusya kadar güçlü değil. Ayrıca bugünün şartlarında Rusya ile savaş, sadece Rusya ile savaş anlamına gelmiyor; başta Çin olmak üzere BRICS devletini de karşılarına almaları anlamına geliyor.

Rusya ve Fransa'dan sonra Avrupa'nın en büyük üçüncü ordusu Ukrayna'ya ait. Bu sebeple hep Ukrayna ordusu eğittiler, silah yardımlarıyla savaşa hazırladılar. Ayrıca Batı yanlısı gönüllü Ukraynalılardan milis kuvvetler oluşturdular. Ama elbette ki sadece bu silahlı güçlerin Rusya ile mücadele etmesi imkansızdı.

Rusya'nın bugün bu adımı atmasındaki en büyük gerekçeyi Ukrayna'nın Donbass bölgesindeki Ruslara uyguladığı şiddet politikası ve NATO'nun doğuya doğru yayılma sinyali verdi. Rusya da bu gerekçeyi zamanında kullanarak uzun zamandır düşündüğü hamleyi gerçekleştirebildi.